Are the oceans rising?
1. In deze video beantwoordt Sybren Drijfhout, klimaatonderzoeker zeespiegelstijging, drie veelgestelde vragen over zeespiegelstijging:
2. Bekijk HIER de documentaire over hoe Nederland de gevolgen ervaart van een stijgende zeespiegel.
De verwachtingen omtrent zeespiegelstijging lopen zeer uiteen: van 30 centimeter tot 1 meter in de komende 100 jaar
Doordat de projecties zover uiteenlopen, gaat het bedenken van mogelijke oplossingen gepaard met veel onzekerheid. Immers, bereiden we ons voor op een situatie waarin straks half Nederland onder water staat, of stijgt de zeespiegel straks maar nauwelijks? Het omgaan met deze ingebedde onzekerheid – ook wel deep uncertainty genoemd – is de voornaamste uitdaging waarvoor ingenieurs, landschapsarchitecten en beleidsmakers zich gesteld zien. Welke oplossingen zijn dusdanig wendbaar dat ze toepasbaar zijn op alle mogelijke scenario’s?
3. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut vat het voor u samen:
Volgens het IPCC is de zeespiegel aan het einde van de 21e eeuw op wereldschaal met 26 tot 82 centimeter gestegen. Uit satellietmetingen blijkt dat het zeeniveau niet overal op aarde even snel stijgt. De zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust was de afgelopen eeuw vrijwel net zo sterk als de wereldwijde stijging.
Oorzaak zeespiegelstijging
Bij een oplopende temperatuur stijgt de zeespiegel. Dit komt door de uitzetting van zeewater, het smelten van gletsjers en kleine ijskappen en het gestaag slinken van de grote ijskappen op Groenland en Antarctica. Ook de snelle afkalving aan de randen van de Groenlandse en de West-Antarctische ijskap draagt bij aan zeespiegelstijging.
Zeeijs, zoals in het Noordpoolgebied, levert geen bijdrage. Het drijft op zee en verplaatst net zoveel water als het eigen gewicht (wet van Archimedes). Het smeltwater van zeeijs vervangt het verplaatste water en verandert het niveau van de zeespiegel niet.
Trage reactie
Oceanen en ijskappen reageren erg traag op veranderingen in de atmosfeer. Zelfs als de temperatuur na 2100 niet meer stijgt, zal de zeespiegelstijging nog eeuwen doorgaan. Ook als de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer beperkt blijft.
Toekomstverwachting
De Groenlandse ijskap blijft in dit warmere klimaat slinken en dus bijdragen aan zeespiegelstijging. Onderzoek met computerberekeningen suggereert dat bij een aanhoudende gematigde stijging van de temperatuur, de ijskap in enkele duizenden jaren vrijwel geheel verdwijnt.
De ijskap van de Zuidpool blijft volgens die studies zo koud dat het oppervlak nauwelijks smelt. De hoeveelheid sneeuw op Antarctica zal waarschijnlijk toenemen. Of de ijskap de komende eeuwen netto gaat groeien, hangt af van de snelheid van de afkalving aan de randen.
Het IPCC heeft de projecties voor zeespiegelstijging deze eeuw in zijn laatste klimaatrapport naar boven bijgesteld. De kennis over ijskappen is namelijk sterk verbeterd. Ze kunnen de zeespiegelstijging goed verklaren op basis van de bijdrage van uitzetting van zeewater, smelten van gletsjers, afkalven van ijskappen en verandering in grondwater, irrigatie en dammen. De zeespiegel is in de periode 1901-2010 met 19 centimeter gestegen. De komende eeuw kan de zeespiegel tussen 26 en 82 centimeter verder stijgen.
Zeespiegel Nederland
Regionale veranderingen in de zeespiegel kunnen sterk afwijken van het wereldgemiddelde. Ook de toekomstige veranderingen als gevolg van de opwarming van het klimaat zullen niet overal even groot zijn. Satellietmetingen laten zien dat het zeeniveau niet overal even hard stijgt. Langs de Nederlandse kust heeft het zeeniveau de afgelopen eeuw gelijke tred gehouden met het wereldgemiddelde. Er is geen tempoversnelling geconstateerd in de laatste decennia.
4. Klimaatportaal Vlaanderen beschrijft de situatie voor onze kust:
Door klimaatverandering stijgt het zeeniveau. Zo nemen ook de piekwaterstanden bij stormvloed toe, waardoor de kans op overstroming van de kustzone en de polders vanuit de Noordzee toeneemt. Via het Masterplan Kustveiligheid werkt Vlaanderen aan de verhoging van de bescherming tegen een duizendjarige storm in de komende decennia.
Wat is het probleem?
Het jaargemiddelde zeeniveau steeg de voorbije eeuw wereldwijd met 1,7 mm/j en 3,0 mm/j sinds begin jaren ’90. Hierdoor is ook in de Noordzee het zeeniveau al 20 cm hoger dan in 1925. Zeespiegelstijging is een relatief langzaam proces omdat het reageert op o.a. afsmelten van ijskappen en gletsjers en de opwarming van de zeeën. Daardoor zal die stijging zelfs nog aanhouden tot lang na de stabilisatie van de temperatuur op aarde.
Door de zeespiegelstijging nemen ook de hoogste waterstanden toe die optreden bij stormvloed. Dit kan leiden tot meer kusterosie en zelfs het onderlopen van laaggelegen gebieden door de zee wanneer de zeewering onvoldoende bestand is. De overstromingsrisico's worden dus groter door klimaatverandering.
Wat voorspellen de klimaatscenario's?
Bij een midden-variant wordt voor onze kust tegen 2050 een toename van het stormvloedniveau met 30 cm verwacht, en tegen 2100 met 80 cm (figuur). De mondiale klimaatscenario’s van het IPCC voorspellen dat de zeespiegelstijging zich ook na 2100 zal blijven verderzetten, waardoor zelfs bij gematigde klimaatscenario's een toename met 2 m of meer op nog langere termijn niet uit te sluiten is.
Een 1000-jarige stormvloed – een stormvloed waarvan er elk jaar één kans op 1000 is dat deze zich voordoet – kan in het huidige klimaat een waterpeil bereiken van 7,0 mTAW (Tweede Algemene Waterpassing; referentieniveau voor zeeniveaumetingen aan de Belgische kust). Maar onder invloed van een wijzigend klimaat en de bijhorende zeespiegelstijging kan het stormvloedpeil van zo'n 1000-jarige storm tegen 2075 stijgen tot 7,5 mTAW en tegen 2115 tot 8,0 mTAW.
De opwarming van aarde heeft ook gevolgen voor de temperatuur van het zeewater. Nabij de Belgische kust warmt het zeewater inmiddels op aan een tempo van 3,4 °C per eeuw, wat een invloed heeft op het visbestand.
Wat is de impact bij zeespiegelstijging?
De zeewering aan onze kust beschermt ons tegen overstromingen vanuit de Noordzee. Als waterstanden en golven van stormvloed alsmaar hoger worden, moet die zeewering hiertegen voldoende bestand blijven om grootschalige overstromingen te vermijden. De overstromingskaarten van het Klimaatportaal tonen de potentieel overstroombare oppervlakte bij een 1000-jarige stormvloed aan de kust, in de situatie van de zeewering anno 2015.
In Europa blijkt België na Nederland het kwetsbaarst te zijn voor overstromingen door een stijgend zeeniveau. In Vlaanderen ligt 15 % van het oppervlak minder dan 5 meter boven het gemiddelde zeeniveau. De Belgische kustlijn is ook de meest bebouwde van Europa. In 2000 was langs de kuststrook 10 km landinwaarts 30 % van de oppervlakte bebouwd. 1 km landinwaarts was dat zelfs bijna 50 %. In West-Vlaanderen woont 33 % van de bevolking in laaggelegen poldergebieden gevoelig voor overstromingen vanuit zee.
Daarom is de Afdeling Kust van de Vlaamse Overheid bezig met de uitvoering van het Masterplan Kustveiligheid. Door de uitvoering van dit Masterplan zal de kust tot 2050 beschermd zijn tegen de impact van een 1000-jarige stormvloed (7,0 mTAW + 30 cm klimaatinvloed) en wordt de kans op grootschalige overstromingen beperkt gehouden. Bij sommige projecten wordt zelfs al rekening gehouden met de verwachte zeespiegelstijging tot 2100. Hierbij worden verschillende beschermingsmaatregelen toegepast:
- zachte maatregelen zoals de strandsuppleties;
- harde maatregelen zoals de bouw van stormmuren op de zeedijk of een stormvloedkering in de haven om te hoge waterstanden in de haven te vermijden.
De manier waarop de volledige kust na 2050 beschermd kan worden, of bij een snellere zeespiegelstijging dan momenteel aangenomen, wordt bestudeerd binnen het Complex Project Kustvisie. Bijkomende informatie over het Masterplan Kustveiligheid en beschermingsmaatregelen vind je op de website van Afdeling Kust.
Figuur: Projectie van de waterstanden bij stormvloed zoals gebruikt in het Masterplan Kustveiligheid
BEKIJK ZEESPIEGELSTIJGING OP KAART
5. Artikel: IJs van Antarctica smelt sneller dan ooit: "We zullen onze dijken moeten uitbreiden in België en Nederland"
Filmpje:
6. De Vlaamse Milieumaatschappij concludeert:
Zeeniveau
Het zeeniveau wordt op wereldschaal beïnvloed door tal van factoren, waaronder
- volumeverandering van een watermassa bij veranderende temperaturen;
- uitwisseling van watermassa met (afsmeltende) ijskappen en gletsjers op het land;
- veranderende opslag van water op het land (zowel oppervlaktewater als grondwater).
Een temperatuurstijging (bv. onder invloed van broeikasgasemissies van menselijke oorsprong) kan leiden tot een uitzetting van het zeewater en de afsmelting van de ijskappen, met een stijging van de zeespiegel en groter overstromingsgevaar in lager gelegen gebieden tot gevolg. Ook uitputting van grondwatervoorraden (onder invloed van oplopende temperaturen) draagt bij aan de zeespiegelstijging doordat opgepompt en gebruikt grondwater uiteindelijk grotendeels afvloeit naar de zee.
Een stijgend zeeniveau kan leiden tot meer overstromingen, kusterosie en zelfs de inname van laaggelegen gebieden door de zee. Bovendien kan ook zeewater ook ondiepe (zoet)waterlagen aantasten en zo de waterbevoorrading bedreigen en lokale ecosystemen aantasten.
Deze indicator analyseert de evolutie van het (jaargemiddelde) zeeniveau in de 3 meetpunten aan onze kust.
Stijging zeeniveau overtreft nu al duurzaamheidsdoelstelling
Het Klimaatverdrag bepaalt dat de broeikasgasconcentratie gestabiliseerd moet worden op een niveau waarop geen gevaarlijke menselijke verstoring van het klimaatsysteem optreedt. Dit moet gebeuren binnen een termijn die ecosystemen toelaat zich op een natuurlijke wijze aan te passen, die de voedselvoorziening verzekert en die duurzame economische ontwikkeling garandeert. Wetenschappelijk wordt als duurzaamheidsdoelstelling een maximale stijging van het zeeniveau met 2 cm per decennium vooropgesteld.
Tussen 1901 en 2015 nam het gemiddeld zeeniveau op aarde jaarlijks gemiddeld met 1,7 mm toe en 19,5 cm in totaal. Sinds de jaren 50 blijkt bovendien een significante versnelling van de wereldwijde zeespiegelstijging ingezet. Zo komt de zeespiegelstijging tussen 1993 en 2015 uit op een gemiddelde van circa 3 mm/jaar, of 7,0 cm in totaal. Er zijn ook steeds meer en nadrukkelijker aanwijzingen dat de door de mens geïnduceerde klimaatverandering aan de bron ligt van die versnelling. De thermische uitzetting van zeewater en het afsmelten van ijskappen en gletsjers zijn goed voor 75 % van de zeespiegelstijging waargenomen sinds 1971.
Ook langsheen de Europese kustlijn wordt op de meeste plaatsen een zeeniveaustijging waargenomen, maar de grootte daarvan verschilt. Redenen voor die lokale verschillen zijn o.a. de niet-uniforme verdeling van veranderende waterdichtheid, een verschillende impact van wijzigingen in oceaancirculatie, en lokale verticale (zowel op- als neerwaarts) bewegingen van de aardkorst.
Historisch perspectief
In totaal is het globale gemiddelde zeeniveau met zo'n 120 meter gestegen sinds het einde van de laatste ijstijd, nu 20 000 jaar geleden. Meer specifiek voor de Belgische kust kon het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) door combinatie van archeologische en paleontologische vondsten met wetenschappelijke literatuur achterhalen hoe het zeeniveau doorheen de tijd veranderde. Het resultaat hiervan is een tijdlijn die de variatie van het zeeniveau aan onze kust in beeld brengt tot 150 000 jaar terug. Daaruit blijkt dat tijdens de ijstijden het zeeniveau 100 à 120 meter lager lag dan nu. Het laatste glaciale maximum, waarbij de ijskappen op land het verst reiken, werd circa 20 000 jaar geleden bereikt. Gletsjers bedekten toen grote delen van Noord-Europa. Door de opslag van grote hoeveelheden (zee)water in de ijskappen, lag de zeespiegel spectaculair lager. Het Noordzeegebied kwam zelfs droog te liggen. De huidige kustlijn daarentegen ligt al grotendeels vast sinds het einde van de 18de eeuw.
Belgische kust volgt mondiale trend
Statistische analyse van de eigenlijke meetwaarden aan de Belgische kust laat zien dat het jaargemiddelde zeeniveau in 2017 significant hoger ligt dan bij het begin van de meetreeks enkele decennia geleden:
- in Oostende steeg de trendlijn van het zeeniveau met 129 mm tussen 1951 en 2017;
- in Nieuwpoort steeg de trendlijn van het zeeniveau met 110 mm tussen 1967 en 2017;
- in Zeebrugge steeg de trendlijn van het zeeniveau met 81 mm tussen 1979 en 2017.
Oostende is het meetpunt aan onze kust met de langste ononderbroken meetreeks. Daarom is deze reeks het meest geschikt om langetermijntrends te detecteren en te kwantificeren (zie figuur). Aanvankelijk steeg het zeeniveau hier vrij langzaam (met 1 mm/jaar). Maar sinds het midden van de jaren 60 nam de stijging gestaag toe tot 2,6 mm/jaar eind jaren 90. Ook de laatste jaren blijft de stijging hier aanhouden, maar het stijgingstempo is licht teruggevallen tot 2,4 mm/jaar (zie figuur). Ook Zeebrugge en Nieuwpoort lieten voorgaande decennia significante stijgingen optekenen.
De snelheid waarmee de zeespiegel stijgt blijkt onderhevig aan meerjarige schommelingen, maar dat de zeespiegel gestegen is staat buiten kijf. Naast de invloed van de klimaatverandering is het zeeniveau (zowel het gemiddeld zeeniveau als de hoogwaterstanden) echter ook onderhevig aan een natuurlijke schommeling met een interval van 18,61 jaar, het zogenaamde nodale getij. Door een variatie van de hoek tussen de aarde, de zon en de maan stijgt de zeespiegel daarom veel sterker in sommige periodes dan in andere.
Een studie uit 2014 onderzocht de extreme hoogwaters te Oostende en de bijdrage van afzonderlijke astronomische en stormopzetcomponenten, trends en langjarige schommelingen daarin. Hieruit bleek het stormopzet – naast de stijging van de jaargemiddelde zeespiegel – geen afzonderlijke of bijkomende stijgende trend te vertonen. Deze studie bevestigt de bevindingen die andere studies maakten voor de Europese kustlijn.
Kwetsbaar voor overstromingen
In Europa blijkt België na Nederland het meest kwetsbaar te zijn voor overstromingen ten gevolge van een stijgend zeeniveau: in Vlaanderen ligt 15 % van het oppervlak minder dan 5 meter boven het gemiddelde zeeniveau. Bovendien blijkt de Belgische kustlijn de meest bebouwde van Europa: in 2000 was ruim 30 % van de kuststrook van 10 km bebouwd, en zelfs bijna 50 % van de strook tot 1 km van de kustlijn. In West-Vlaanderen woont 33 % van de bevolking in laaggelegen poldergebieden gevoelig voor overstromingen door toedoen van de zee.
Door de zeespiegelstijging nemen ook de hoogste waterstanden toe die optreden bij stormvloed. Dit kan leiden tot meer kusterosie en zelfs het onderlopen van laaggelegen gebieden door de zee wanneer de zeewering onvoldoende bestand is. De overstromingsrisico's worden dus groter door klimaatverandering. Een 1000-jarige stormvloed – een stormvloed waarvan er elk jaar 1 kans op duizend is dat deze zich voordoet – kan in het huidige klimaat een waterpeil bereiken van 7,0 mTAW (Tweede Algemene Waterpassing; referentieniveau voor zeeniveaumetingen aan de Belgische kust). Ter vergelijking: voor een storm die zich eens per jaar kan voordoen, ligt het stormvloedpeil momenteel op 5,0 mTAW. De zeewering aan onze kust beschermt ons tegen overstromingen vanuit de Noordzee. Als waterstanden van stormvloed alsmaar hoger worden, moet die zeewering hiertegen voldoende bestand blijven om grootschalige overstromingen te vermijden. Daarom is de Afdeling Kust van de Vlaamse Overheid bezig met de uitvoering van het Masterplan Kustveiligheid. Door de uitvoering van dit Masterplan zal de kust tot 2050 beschermd zijn tegen de impact van een 1000-jarige stormvloed (7,0 mTAW + 30 cm klimaatinvloed) en wordt de kans op grootschalige overstromingen beperkt gehouden. Bij sommige projecten wordt zelfs al rekening gehouden met de verwachte zeespiegelstijging tot 2100. Hierbij worden verschillende beschermingsmaatregelen toegepast:
- zachte maatregelen, zoals de strandsuppleties;
- harde maatregelen zoals de bouw van stormmuren op de zeedijk of een stormvloedkering in de haven om te hoge waterstanden in de haven te vermijden.
De manier waarop de volledige kust na 2050 beschermd kan worden, of bij een snellere zeespiegelstijging dan momenteel aangenomen, wordt bestudeerd binnen het Complex Project Kustvisie.
Meer info
De effecten en mogelijke impact van klimaatverandering kunnen erg verschillen van plaats tot plaats. Met fijnmazige kaarten brengt het Klimaatportaal Vlaanderen de klimaattoestand (temperatuur, neerslag, verdamping, wind), de effecten ervan (hittestress, overstromingen, zeespiegelstijging, droogte) en de gevolgen (getroffen personen en gebouwen) in beeld. Dit gebeurt zowel voor het huidige klimaat als voor de mogelijke klimaatverandering tot 2100, en wordt ondersteund met gebruiksvriendelijke figuren en cijfers zowel op het niveau van een individuele gemeente als voor heel Vlaanderen.
Wat zijn de verwachtingen voor klimaatverandering in Vlaanderen en omgeving voor de toekomst? Welke gevolgen heeft dit? En hoe kunnen we ons tijdig aanpassen om de effecten van klimaatverandering op te vangen? Deze vragen krijgen een antwoord in het MIRA Klimaatrapport 2015, over waargenomen en toekomstige klimaatveranderingen. Aan de hand van scenario’s is de bandbreedte van de verwachtingen tegen 2030, 2050 en zelfs 2100 in beeld gebracht.
Om de vier jaar brengt het Europees Milieuagentschap (EMA) een rapport uit dat op basis van indicatoren de actuele toestand en mogelijke veranderingen in klimaattoestand, impact en kwetsbaarheid voor Europa in kaart brengt. Het meest recente rapport dateert van januari 2017: Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2016 (pdf, 64 MB).
